Üniversiteler Yapay Zekayı Tehditten Fırsata Nasıl Dönüştürebilir? Eleştirel Düşünme Çağı Başlıyor

Yapay Zeka Üniversiteler İçin Tehdit mi, Büyük Bir Fırsat mı?

ChatGPT, Copilot, Deepseek ve Gemini gibi üretken yapay zeka araçları artık üniversite öğrencilerinin günlük çalışmalarına tamamen entegre olmuş durumda. Bunlar sayesinde ödev yazdırmak, metin özetletmek, kaynak bulmak, hatta karmaşık projeler oluşturmak bile birkaç saniyelik bir iş hâline geldi.

Bu durum, üniversitelerde yapay zeka, eğitim ve eleştirel düşünme etrafında yoğun tartışmalar yaratıyor.
Birçok akademisyen,
Akademik dürüstlük eriyor mu? Öğrenme zayıflıyor mu? Kopya nerede başlıyor, nerede bitiyor?sorularıyla birlikte yapay zekayı bir tehdit olarak görmeye başladı.

Oysa ki gerçek tehdit aslında yapay zekâ değil.
Gerçek tehdit, üniversitelerin hâlâ ezbere dayalı ölçme-değerlendirmeyi sürdürmesi.

Ve bence asıl sorulması gereken soru:
Öğrenciler gerçekten öğreniyor mu? Yoksa yıllardır ölçtüğümüz şey zaten yüzeysel bilgiyi tekrar etmekten mi ibaretti?

Neden Geleneksel Ölçme Değerlendirme Artık İşe Yaramıyor?

Son araştırmalar gösteriyor ki üniversitelerde hala hakim olan ölçme biçimleri Bloom’un en alt basamakları olan hatırlama ve anlama ya sıkışmış durumda ve açıkçası bu işleri yapay zeka insanlardan daha hızlı, daha doğru ve daha verimli yapıyor.

Yani öğrenciler zaten ezberlediklerini yazmak yerine bu işleri yapay zekaya devrediyor. Bu, bir kriz değil, bir uyanış.

Malum hepimiz biliyoruz ki yükseköğretimin gerçek hedefi, öğrencileri “bilgi depoları” haline getirmek değil;
eleştirel düşünebilen, sorgulayabilen, analiz yapabilen bireylere dönüştürmek.

Üretken Yapay Zeka Ne Yapabiliyor, Ne Yapamıyor?

1. Yapabildikleri (Alt Düzey Beceriler):

• Tanım yazmak

• Özet çıkarmak

• Çoktan seçmeli soru üretmek

• Basit açıklamalar yapmak

Bu görevlerde neredeyse kusursuz.

2. Zorlandıkları (Üst Düzey Beceriler):

• Bağlamsal analiz

• Eleştirel değerlendirme

• Özgün fikir üretme

• Etik, kültürel veya sosyo-ekonomik bağlamı doğru okuma

Yani YZ hala “kendi aklına sahip” değil, güçlü bir araç ama rehberlik olmadan derin düşünemiyor.

Bu da bize bir şey söylüyor:
Üniversiteler doğru becerileri ölçerse yapay zekâ tehdit olmaz.

Eleştirel Düşünme Çağında Üniversiteler Ne Yapmalı?

Araştırmalar birkaç net yol öneriyor:

1. Değerlendirmeyi Ezberden Analize Kaydırmak

Artık “tanımla, açıkla, listele” devri kapandı. Bunları yapay zeka zaten daha iyi yapıyor.

Yeni sorular şöyle olmalı:

• “Bu metinde YZ nerede hata yapmış?”

• “Bu politika taslağını değerlendir – güçlü/zayıf yönlerini çözümle.”

• “YZ’nın ürettiği fikri geliştir ve alternatif yarat.”

Öğrenci YZ’yı kullanabilir, sorun yok. Bizim ölçmemiz gereken şey artık nasıl düşündüğü.

2. AI'yı Bir Öğrenme Ortağı Olarak Konumlandırmak

Araştırmalar yapay zekayı yasaklamanın hiçbirişe yaramadığını gösteriyor. Yapay zekayı eleştirel bakış açısıyla kullandırmak işe yarıyor.

Öğrenciler:

• YZ'nın ürettiği cevapları karşılaştırabilir,

• hataları işaretleyebilir,

• içgörü geliştirebilir,

• kendi değerlendirmelerini güçlendirebilir.

Bu süreç derin öğrenmeyi tetikliyor.

3. Öğretim Üyelerinin Rolü Değişmeli

Saatlerce quiz hazırlamak ve kontrol etmek yerine, öğretim üyeleri artık:

• Eleştirel düşünmeyi destekleyen görevler tasarlamalı

• Öğrencilerin özyönelimli öğrenmesini güçlendirmeli

• Yapay zeka çıktılarını sorgulamayı öğretmeli

Yapay zeka kullanımını öğretim üyeleri üst seviyeye çıkmalı.

4. Özyönelimli Öğrenmeyi Öğretmek

Geleceğin mezunları kendi öğrenme ihtiyaçlarını belirleyen, strateji geliştiren, ilerlemesini değerlendiren bireyler olacak. Bu beceri yapay zeka çağında altın değerinde. Dünyanın bilgisi bir tık uzağındaysa, asıl güç nasıl öğreneceğini bilmekte.

Sonuç: Üniversiteler Değişirse, Yapay Zeka Tehdit Olmaz

Üretken yapay zekâ artık eğitimde kalıcı. Onu yasaklamak hem mantıklı değil hem de mümkün değil.

Geleceğin üniversiteleri:

• derin düşünmeyi ölçerse,

• analiz ve yaratmayı merkeze alırsa,

• öğrencileri AI ile çalışmaya hazırlarsa,

yapay zeka eğitimi bozmaz, eğitimi dönüştürür.

Ve biz eğitimciler için bu, bir tehdit değil, eşi benzeri görülmemiş bir fırsat.